η Παφος, για τους λατρεις της ιστοριας

Kείμενο: Σώτια Ζένιου
Φωτογραφίες: Δήμητρα Παναρέτου, 'Αννα Τσέλεπου
 

Από το ανοιχτό παράθυρο εισβάλλει μυρωδιά νοτισμένης γης. Παρκάρω, ανεβαίνω τα σκαλάκια και, ξάφνου, ολόκληρη η Πάφος στρώνεται χαλί κάτω από τα πόδια μου. Αυτός είναι ο Μουσαλλάς, όπως τον αποκαλούν οι ντόπιοι. Ένας λόφος μέσα στην καρδιά της πόλης. Η Άννα μού κάνει νόημα από μακριά. Δεν γνωριζόμαστε. Απ’ το τηλέφωνο έχουμε μιλήσει μόνο. Εκτός από το μποέμικο στιλ της, με εντυπωσιάζει η ζεστασιά με την οποία με υποδέχεται. Ένα κλαδάκι ινδικό φούλι, παραδοσιακά παφίτικα λουκούμια –μέντα και περγαμόντο– συν μια τεράστια αγκαλιά: «Κάποτε, τριγύρω υπήρχε μόνο πράσινο», επισημαίνει με νοσταλγία, λέγοντάς μου ότι το συγκεκριμένο μέρος, που λειτουργεί ως καφετέρια, είναι ταυτισμένο με την ιστορία και την dolce vita της πόλης.

«Έχω ρίξει τσάμικα εδώ μέσα…», μας λέει και γελάμε η Ξένια με το που εμφανίζεται. Δυναμική και ανεπιτήδευτα κομψή, δεν μπορείς παρά να την προσέξεις. Μεγάλωσαν στην ίδια γειτονιά.

Η Ξένια είναι απ’ τα ανήσυχα πνεύματα που μπορούν να κάνουν χιλιάδες πράγματα ταυτόχρονα. Σπούδασε πολιτικός μηχανικός με μεταπτυχιακό στην Ακτομηχανική, το 2000 δημιούργησε με τον αδερφό της τη δική τους εταιρεία, είναι στο Διοικητικό Συμβούλιο του Κυπριακού Οργανισμού Τουρισμού (ΚΟΤ) και απ’ τους εμπνευστές της εθελοντικής οργάνωσης ΑΚΤΗ. Η Άννα, πάλι, άφησε πίσω της 35 χρόνια καριέρας στα ναυτιλιακά, για να αναλάβει ενεργό δράση στην ΑΚΤΗ, ξετρυπώνοντας μικρούς παραγωγούς από τα γύρω χωριουδάκια, που φτιάχνουν αυθεντικά προϊόντα, και βρήκε... το νόημα της ζωής.

Για εκείνες, η Πάφος δεν είναι μόνο ο τόπος τους. Είναι οι μνήμες τους, το πάθος τους, η έγνοια τους. Αφήνομαι στις δικές τους αγαπημένες στιγμές και η περιπλάνηση στο χρόνο ξεκινά...

Μια ζωντανή νεκρόπολη

«Ακριβώς μπροστά σου είναι οι περίφημοι Τάφοι των Βασιλέων», μου λέει η Ξένια προτάσσοντας το χέρι της. «Εκεί θάφτηκαν κατά τους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους υψηλόβαθμοι αξιωματούχοι και μέλη της αριστοκρατίας. Παλιά οι αρχαιολογικοί χώροι δεν ήταν περιφραγμένοι. Κατεβαίναμε με τις οικογένειές μας για πικνίκ. Οι γονείς μας μάζευαν κυκλάμινα και σαλιγκάρια κι εμείς παίζαμε κρυφτό μέσα στην τεράστια νεκρόπολη, ταμπουρωνόμασταν πίσω από τους δωρικούς κίονες, χανόμασταν στις κρύπτες...». Πιο αριστερά, μου δείχνουν τον Φάρο, που φέρνει στο νου μου εικόνες από το μυθιστόρημα της Βιρτζίνια Γουλφ. Χτίστηκε επί Aγγλοκρατίας το 1888 κι εκεί συνήθιζαν να μαζεύονται οι ντόπιοι την Καθαρά Δευτέρα. «Αν ακολουθήσεις με το μάτι σου το δρομάκι αριστερά, βρίσκεται ένα απ’ τα πιο δυνατά αρχαιολογικά κομμάτια, το Αρχαίο Ωδείο», με οδηγεί η Άννα και συνεχίζει: «Κι εκεί που είναι μια συστάδα δέντρων, βρίσκονται οι Σαράντα Κολώνες. Το ρωμαϊκό τελωνείο του λιμανιού της Πάφου, όπου πηγαίναμε για να απολαύσουμε την πανσέληνο». Θυμούνται ακόμη τότε που άρπαζαν όλα τα πιτσιρίκια τα ποδήλατα και έτρεχαν στην Πέτρα του Ρωμιού, να δουν το ολόγιομο αυγουστιάτικο φεγγάρι. Μου λένε και για το σημείο συνάντησης των ερωτευμένων, το Κάστρο, όπου κλείνονταν τα πρώτα ραντεβού. «Έκανε και εφόδους η αστυνομία, συλλαμβάνοντας ζευγαράκια για προσβολή της δημοσίας αιδούς», μου μαρτυρούν. Μέσα στην πολύκροτη ιστορία του νησιού, το βυζαντινό οχυρό χτίστηκε για να προστατεύει το λιμάνι, ανοικοδομήθηκε από τους Λουζινιανούς, κατεδαφίστηκε από τους Βενετούς και χτίστηκε πάλι από τους Οθωμανούς...

Η πρώτη ψηφίδα

«Ήμουν εκεί όταν βρέθηκε η πρώτη ψηφίδα, απ’ το Λαβύρινθο στην Οικία του Θησέα», λέει αυθόρμητα η Ξένια κι εγώ κρέμομαι από τα χείλη της. Μιλάμε για τα ψηφιδωτά κομψοτεχνήματα που στολίζουν το δάπεδο των τεσσάρων επαύλεων της ρωμαϊκής περιόδου –του Διόνυσου, του Θησέα, του Ορφέα και του Αιώνα– και απεικονίζουν σκηνές από την ελληνική μυθολογία. Ο πατέρας της Ξένιας, Γιάννης Λοϊζίδης, γυμνασιάρχης για χρόνια σε σχολεία της Πάφου, μαζί με τον ιστορικό Γιώργο Ηλιάδη και κάποιους άλλους καθηγητές –όλοι άνθρωποι του πνεύματος που έδωσαν την ψυχή τους για την πόλη– αποφάσισαν να καλέσουν την πολωνική αρχαιολογική ομάδα του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας για ανασκαφές: «Τους φιλοξενούσαμε στα σπίτια μας. Ήταν η ομάδα του προφέσορ Ντασένσκι. Εμείς, παιδάκια τότε, παίζαμε τριγύρω και η “δουλειά” μας ήταν να αδειάζουμε τους κουβάδες με τα χώματα που έβγαζαν οι αρχαιολόγοι. Δεν θα ξεχάσω πώς ούρλιαζαν από χαρά όταν βγήκε στο φως το πρώτο κομματάκι».

Ο Λόφος της Φάμπρικας

Οι τελευταίες ανασκαφές, στο Λόφο της Φάμπρικας, ανέδειξαν το Αρχαίο Θέατρο της Πάφου, το οποίο αναμένεται να παραδοθεί σύντομα στο κοινό. «Λίγο πιο κάτω είναι η Στήλη του Αποστόλου Παύλου, όπου ο άγιος βασανίστηκε και μαστιγώθηκε από τους Ρωμαίους με τρία λουριά, που το καθένα είχε 13 άκρες – έτσι επικράτησε το “σαράντα παρά μία”», μου λέει η Άννα εξηγώντας: «Το ελληνιστικό με το χριστιανικό και το ρωμαϊκό στοιχείο μπλέκονται σε ολόκληρη την πόλη. Στον ίδιο χώρο θα δεις τα υπέροχα ψηφιδωτά με το περίφημο “Εγώ ειμί η άμπελος” και την πανέμορφη εκκλησία του 14ου αιώνα της Αγίας Κυριακής. Όλα αυτά ενώνονται με γέφυρες και μονοπάτια από ξερολιθιές. Η πιο ωραία εποχή για να τα περπατήσεις είναι το φθινόπωρο. Η αλμύρα απ’ το κύμα, το υπέροχο μοβ απ’ τα αθάνατα, οι μυρωδιές της γης…», σημειώνει η Ξένια, ενώ σηκώνεται και επιστρέφει με δύο φυλλαράκια. «Αυτές είναι οι μυρωδιές της Πάφου, σχίνος και θυμάρι». Με ρωτούν εάν έχω ακούσει ποτέ για τον Άγιο Αγαπητικό και τον Άγιο Μισητικό. «Ρίξαμε μαύρο δάκρυ εκεί, όλοι οι έφηβοι, για χαμένους έρωτες», λένε γελώντας, καθώς κοιτάζονται με νόημα. Πρόκειται για ένα βράχο κενό σαν κέλυφος, που έχει δύο καμάρες. Από τη μία, είναι ο Άγιος Αγαπητικός και, από την άλλη, ο Άγιος Μισητικός, οι οποίοι –σύμφωνα με την παράδοση– συχνά ανταλλάζουν θέσεις. Οπότε, όταν κάνεις τάμα για μια αγάπη, πρέπει να ανάψεις κεράκι και στους δύο, για να είσαι σίγουρος ότι δεν θα σου γίνει χαλάστρα. Λίγο πιο πάνω, στο ύψωμα, είναι η Εκκλησία της Παναγίας της Θεοσκέπαστης. Το προσωνύμιό της το πήρε απ’ το πέπλο ομίχλης που την κάλυψε, σε μια από τις επιδρομές των Σαρακινών. Μου λένε και για τους Εφτά Άη Γιώργηδες: «Ολόκληρη η Πάφος είναι χτισμένη πάνω σ’ ένα βράχο και από κάτω έχει εφτά σπηλιές, σε κάθε μία από αυτές είναι και ένας Άη Γιώργης. Κάθε Σάββατο οι γυναίκες συνήθιζαν να πηγαίνουν και ν’ ανάβουν τα καντηλάκια».

Μέσα σε όλα αυτά, μου συστήνουν ότι πρέπει οπωσδήποτε να δω το Χάνι του Ιμπραήμ, μέρος της αγοράς, που ήρθε στο φως μετά το λίφτινγκ της Πάφου το 2017, τα Λουτρά, όπου έκαναν οι χανούμισσες την κούρα ομορφιάς τους, τα γραφικά σοκάκια της συνοικίας του Μούτταλου, το Εθνογραφικό Μουσείο… Χείμαρροι και οι δυο τους, δεν τις προλαβαίνω, νιώθω σαν να κάνω κατοστάρι μες στο χρόνο. Η ώρα περνά... Αγκαλιαζόμαστε και, φεύγοντας, νιώθω ότι κουβαλάω μαζί μου ένα σωρό εικόνες, γεύσεις, μυρωδιές, άπειρη θετική ενέργεια και... δύο καινούργιες φίλες!