αφροδιτη, Κυπριακη Τεχνη
Κείμενο: Παναγιώτης Χριστόπουλος
Αφροδίτη η Κύπρια. Αφροδίτη, το αντικείµενο του πόθου. Η γόησσα, η πλανεύτρα, η χειραγωγός. Αφροδίτη των αντιθέσεων, µάνα και «αµαρτωλή», κυρίαρχη και ανασφαλής, πάντα παθιασµένη, ποτέ αδιάφορη. Το δωδεκάθεο των αρχαίων Ελλήνων στήθηκε πολλά χρόνια πριν ο Ιουδαϊσµός, ο Χριστιανισµός και το Ισλάµ συνθέσουν ένα ηθικό σύµπαν γεµάτο απαγορεύσεις, και η Αφροδίτη, το πιο διάσηµο µέλος αυτής της δωδεκάδας µετά τον αρχηγό της, τον Δία, το εκµεταλλεύτηκε στο έπακρο. Με τα σηµερινά δεδοµένα, θα ήταν ένας απαγορευµένος καρπός για τους γύρω της. Στην ελληνική µυθολογία, όµως, ήταν η απόλυτη θεά.
Για τους καλλιτέχνες που –πνεύµατα αδάµαστα πάντα– γύρεψαν να ξεγελάσουν τον καθωσπρεπισµό, ήταν κάτι παραπάνω από θεά. Ήταν η ευκαιρία να αντικατοπτρίσουν έναν κόσµο γεµάτο πάθη και αχαλίνωτο θυµικό, τον κόσµο που έβλεπαν γύρω τους και στον οποίο κανένας θεσµός δεν θα µπορούσε ποτέ να επιβάλει κανόνες. Η Κύπρος, το ηλιόλουστο νησί µε το απέραντο γαλάζιο της Μεσογείου να το περιβάλλει, ήταν το τέλειο σκηνικό για να απλώσουν τις ιστορίες τους. Τόσο βολικό που, σύµφωνα µε την αρχαιοελληνική µυθολογία, η Αφροδίτη γεννήθηκε εδώ!
Ακολουθώντας το µύθο της Αφροδίτης (ή Venus στο ρωµαϊκό Πάνθεον, που φυσικά και την υποδέχτηκε σε τιµητικότατη θέση) όπως αποτυπώνεται από µερικούς εκ των σπουδαιότερων ζωγράφων στην Ιστορία, απολαµβάνουµε εµβληµατικά έργα τέχνης και χανόµαστε σε µια Κύπρο που παίζει πολύ πιο σηµαντικό ρόλο από αυτόν ενός απλού φόντου.
Η αναδυόµενη Αφροδίτη
Σε ένα σκηνικό που θα µπορούσε να ξεπερνά κατά πολύ τα όρια του γκροτέσκου, αλλά παραµένει απολαυστικό γιατί µιλάµε για ελληνική µυθολογία, ο Κρόνος (ο πατέρας του Δία) κόβει τα γεννητικά όργανα του πατέρα του, Ουρανού, όταν αποφασίζει να διεκδικήσει ο ίδιος την απόλυτη εξουσία επί θνητών και αθανάτων, και τα πετάει στη θάλασσα. Ο αφρός που προκαλεί η «βουτιά» τους εκεί προκαλεί τη γέννηση της Αφροδίτης (εξ ου και το όνοµά της), που αναδύεται από τη θάλασσα και πατάει για πρώτη φορά το πόδι της στο νησί της Κύπρου.
Γεµάτη πάθος
Για την Αφροδίτη δεν υπάρχουν περιορισµοί. Ο Δίας την πάντρεψε µε τον πιο άσχηµο θεό, τον Ήφαιστο, όταν είδε ότι οι υπόλοιποι ήταν έτοιµοι να σκοτωθούν για χάρη της. Εκείνη, όµως, δεν είχε σκοπό να µείνει πιστή. Απέκτησε εκατοντάδες εραστές και µε πολλούς από αυτούς έκανε παιδιά – το καθένα κι ένας ξεχωριστός ήρωας στην ελληνική µυθολογία.
Η Αφροδίτη στην Κύπρο
Δεν γεννήθηκε απλά εδώ. Άφησε το στίγµα της στο νησί, επηρεάζοντας τους πιο σηµαντικούς του κατοίκους. Τον Πυγµαλίωνα, για παράδειγµα, ένα µυθικό βασιλιά που κάποτε ερωτεύτηκε ένα άγαλµα της θεάς από ελεφαντόδοντο, κι εκείνη του χάρισε µια πραγµατική γυναίκα, τη Γαλάτεια, καθ’ εικόνα και οµοίωση του αγάλµατος. Την παντρεύτηκε και έκαναν ένα παιδί, τον Πάφο (απ’ όπου πήρε το όνοµά της η περιοχή).
Η αισθησιακή Venus
Το ότι οι εταίρες στην αρχαιότητα τη θεωρούσαν προστάτιδα θεά τους δεν είναι τυχαίο. Η Αφροδίτη έπαιρνε ό,τι ήθελε όποτε το ήθελε και για να πετύχει κάτι τέτοιο δεν δίσταζε πουθενά. Πόσο πολύ βόλεψε αυτό τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης και τους µεταγενέστερους, που βρήκαν µια πρόθυµη ηρωίδα να επιδείξει τα κάλλη της χωρίς ενδοιασµούς, ανά πάσα στιγµή…
Η αποφασιστική θεά
Ό,τι κι αν συµβολίζει, πάντως, η Αφροδίτη κι όση Κύπρο κι αν κουβαλάει µέσα της, είναι πάνω απ’ όλα µια θεά. Μέλος του πανταχού παρόντος και απόλυτα κυρίαρχου δωδεκάθεου των αρχαίων Ελλήνων, που οι αποφάσεις του ορίζουν τον κόσµο των θνητών. Είναι πολεµίστρια, είναι η θεά της γονιµότητας, µητέρα και βασίλισσα του Κάτω Κόσµου. Αποφασιστική, πάνω απ’ όλα, ακόµη κι όταν την οδηγεί το πάθος της.
Ο Άδωνις ήταν ο πιο όµορφος νέος της αρχαιοελληνικής µυθολογίας. Και ο Tiziano (Τισιανός), ο πιο σπουδαίος εκπρόσωπος της βενετσιάνικης σχολής της Αναγέννησης, ήταν ερωτευµένος µε την Αφροδίτη. Την απεικονίζει σε πολλά, σηµαντικά έργα του, αλλά πιο εµβληµατικά από κάθε άλλο, το κάνει στο «Αφροδίτη και Άδωνις» (16ος αιώνας), όπου πραγµατεύεται τα θέλγητρα της θεάς και το πώς πείθει τον καλλονό να ζήσει µαζί της για το µεγαλύτερο µέρος της µπερδεµένης του ζωής (που έπρεπε να µοιράζεται µεταξύ του Κάτω και του Επάνω Κόσµου…).
Η «Olympia» του Édouard Manet είναι ένα έργο του 19ου αιώνα που εκκρεµεί µεταξύ ρεαλισµού και ιµπρεσιονισµού και φέρνει την πιο διάσηµη από τις θεές του Ολύµπου σε ένα αισθησιακό σκηνικό, σε µια εποχή που η αποικιοκρατία µπλέκει τους πολιτισµούς µε έναν εξαιρετικά ενδιαφέροντα τρόπο. Νωρίτερα (17ος αιώνας), για τον Diego Velazquez αρκεί µια όψη από πίσω, συνοδευόµενη από µια θολή απεικόνισή της στον καθρέπτη για να µας εξάψει τη φαντασία.
Ίσως το πιο διάσηµο έργο που απεικονίζει την Κύπρια θεά να είναι «Η Αφροδίτη της Μήλου», το µαρµάρινο άγαλµα από το 2ο αιώνα π.Χ. Το δηµιούργησε ο Αγήσανδρος ή ο Αλέξανδρος της Αντιοχείας και απεικονίζει την Αφροδίτη αποφασιστική και έτοιµη για δράση. O τεράστιος Tintoretto, στο «Αφροδίτη, Άρης και Ήφαιστος» (16ος αιώνας) πραγµατεύεται τη στιγµή µιας απιστίας και το πόσο αδιάφορη στέκει η θεά στην προσπάθεια του άντρα της να µάθει την αλήθεια, την ίδια ώρα που ο εραστής της έχει κρυφτεί κάτω από ένα ντιβάνι.
