Λευκωσια: ο κυκλος της νοσταλγιας
Δεν χρειάζεται τίποτα περισσότερο από µία παρατηρητική µατιά, για να διαπιστώσετε πως στην Πλατεία Φανερωµένης κρύβεται όλη η γοητεία της παλιάς Λευκωσίας.
Κείμενο: Ελένη Ξένου
Συµπυκνωµένη µέσα σε αδιόρατες «συνοµιλίες» του χθες µε το σήµερα και αποτυπωµένη επάνω σε εικόνες που σε προτρέπουν να ψάξεις πέρα από το προφανές, η Πλατεία Φανερωµένης έχει ένα σωρό «ιστορίες» να σας διηγηθεί. Αρκεί να την περπατήσετε µε βλέµµα βαθύ, εστιάζοντας όχι µόνο στα µνηµεία και στα παλιά αρχοντικά, αλλά και στα πρόσωπα που την «κατοικούν». Γιατί είναι ακριβώς σ’ αυτή τη σύνθεση που οφείλει την ιδιαιτερότητά της. Στη συνύπαρξη ντόπιων και ξένων, νέων και παλιών γενεών, «επαναστατικών» και «συντηρητικών» ιδεών, παραδοσιακών αρωµάτων και νεόφερτων αέρηδων. Ένα παράξενο κράµα αντιθέσεων, όπως ακριβώς και η εποχή µας.
Η Πλατεία Φανερωµένης είναι µία κυκλική περίµετρος. Ένα µισάωρο αρκεί για να την περπατήσετε, αλλά δεν αρκεί για να την ανακαλύψετε. Γιατί µέσα σ’ αυτή τη µικρή σχετικά διαδροµή κρύβονται πολλές άλλες, που για να τις εντοπίσετε χρειάζεται ένα πηγαινέλα στο χρόνο και ένα βλέµµα ευαίσθητο στις λεπτοµέρειες. Με µια κινηµατογραφικότητα που της προσδίδει µια σχεδόν ποιητική διάσταση, η «ανάγνωση» της πλατείας ποικίλλει ανάλογα µε την ώρα που θα επιλέξετε να περιπλανηθείτε στα πλακόστρωτα δροµάκια της. Αλλιώς είναι το πρωί µε τους παλιούς βέρους Λευκωσιάτες –συνταξιούχοι να απολαµβάνουν τον ελληνικό καφέ τους στα παραδοσιακά καφενεία, σχολιάζοντας την επικαιρότητα πάνω από ανοιχτές εφηµερίδες– κι αλλιώς όσο πλησιάζει η νύχτα, τότε που oι µουσικές δυναµώνουν και οι παρέες νεαρών καταφθάνουν αποφασισµένες να θέσουν τους δικούς τους όρους. Το σίγουρο είναι πως όσο ανεβαίνει το φεγγάρι, όλο και περισσότεροι αποφασίζουν να φανερώσουν την οικειότητά τους –ίσως και τον έρωτά τους– απέναντι σε αυτή την τόσο ιδιαίτερη πλατεία.
Ιστορία και αυθεντία
Όταν µιλάµε για την Πλατεία Φανερωµένης, εννοούµε όλα όσα συµβαίνουν στους πλακόστρωτους δρόµους που «αγκαλιάζουν» περιµετρικά την επιβλητική Εκκλησία της Παναγίας της Φανερωµένης. Χτισµένη το 1872, εκεί όπου βρισκόταν κάποτε το γυναικείο µοναστήρι µε τις µοναχές υφάντριες µεταξωτών –καταστράφηκε µετά την κατάληψη της Λευκωσίας από τους Τούρκους το 1571– είναι η µεγαλύτερη σε µέγεθος ορθόδοξη εκκλησία στην εντός των τειχών πόλη. Τρίκλιτη βασιλική µε τρούλο, µε στοιχεία δυτικής αρχιτεκτονικής και τοιχογραφίες που φέρουν την υπογραφή των σπουδαίων Κύπριων ζωγράφων Ιωάννη Κισσονέργη και Αδαµάντιου Διαµαντή.
Απέναντι από την εκκλησία –στην πίσω πλευρά– θα εντυπωσιαστείτε από το Παρθεναγωγείο της Φανερωµένης, το οποίο µέχρι πρότινος λειτουργούσε ως σχολείο και σήµερα παραµένει κλειστό, αναµένοντας τη µεταφορά της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Κύπρου. Το ιστορικό αυτό κτίριο, που χτίστηκε το 1857 και ήταν το πρώτο σχολείο θηλέων, αποτελεί ένα από τα λίγα εναποµείναντα αρχιτεκτονικά κοσµήµατα της Λευκωσίας. Μεταξύ της εκκλησίας και του Παρθεναγωγείου βρίσκεται η οδός 28η Οκτωβρίου, µε το τεράστιο τιπουάνα (δέντρο που απαντάται στα θερµότερα µέρη του κόσµου) να αποτελεί σηµείο κατατεθέν.
Στο ένα άκρο του δρόµου, θα δείτε το εστιατόριο Ματθαίος, το πιο παλιό µαγειρείο της πόλης. Εκεί θα απολαύσετε αυθεντικές γεύσεις της κυπριακής κουζίνας και θα αισθανθείτε την κυπριακή φιλοξενία στο χαµόγελο του Ματθαίου, της Γιαννούλας και της κόρης τους, Αθηνάς. Τα τραπέζια του βρίσκονται πλάι στον Σταυρό του Μισιρίκου, µια µικρών διαστάσεων εκκλησία βυζαντινού ρυθµού µε γοτθικά και φράγκικα στοιχεία, που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας µετετράπη σε τέµενος µε την ονοµασία τζαµί Αραµπλάρ.
Στο άλλο άκρο του δρόµου, θα παρατηρήσετε το παραδοσιακό γλυκοπωλείο Τρία Φανάρια. Από την επιγραφή γίνεται εύκολα αντιληπτό πως εδώ, εκτός από παραδοσιακά γλυκά, σερβίρουν και… νοσταλγία. Οι ασπρόµαυρες φωτογραφίες στο εσωτερικό του, που απεικονίζουν την πόλη σε περασµένες δεκαετίες, µαρτυρούν του λόγου το αληθές. Εκµέκ κανταΐφι, γαλακτοµπούρεκο, καζάν ντιπί και παραδοσιακές τυρόπιτες συνθέτουν τις αιτίες για τις οποίες τα Τρία Φανάρια –που πρωτάνοιξαν το 1952– είναι πάντα γεµάτα από κόσµο.
Κουλτούρα νεο-καφενείων
Διασχίζοντας τον περίβολο της εκκλησίας και περνώντας από τη µεγάλη βουκαµβίλια που αναρριχάται απτόητη σ’ έναν ξεχασµένο ανεµόµυλο, φτάνετε στην άλλη πλευρά της πλατείας, εκεί όπου η κουλτούρα των νεο-καφενείων ραντίζει την περιοχή µε urban σταγόνες. Δύο υπέροχα νεοκλασικά στέκουν αγέρωχα ακριβώς απέναντι. Το ένα στεγάζει την Κυπριακή Ακαδηµία Επιστηµών, Γραµµάτων και Τεχνών και το άλλο ένα νέο σχετικά στέκι, το Corona Premium Caffè Lounge µε υπέροχο µιλανέζικο εσπρέσο ή mocktails (κοκτέιλ χωρίς αλκοόλ). Στα δεξιά βρίσκεται το καφενείο Χαλαρά, εκεί όπου χαλαρώνουν παρέες νεαρών – κάποιες βραδιές διοργανώνονται lives µε ελληνική µουσική. Στα αριστερά σας θα δείτε ακόµα ένα νεο-καφενείο µε το όνοµα Θηρίο και στα δεξιά το κατάστηµα Φανερωµένης 70. Εδώ αξίζει µια στάση. Πρόκειται για έναν µη κερδοσκοπικό χώρο που λειτουργεί ως µικροπωλητήριο µοντέρνων σουβενίρ, φτιαγµένων από Κύπριους καλλιτέχνες, και διοργανώνει κατά καιρούς ενδιαφέροντα καλλιτεχνικά projects. Όλο ευθεία µπαίνετε στη Στοά Παπαδοπούλου, γεµάτη από µικρά cafés και bars. Πρώτα θα δείτε τα Καλά Καθούµενα, το πιο παλιό καφενείο της περιοχής που ανάθρεψε πολλές γενιές και επέµενε να δίνει το παρών ακόµα και τις εποχές που η Παλιά Πόλη ήταν παραγκωνισµένη. Τώρα δικαιώνεται γεµίζοντας τις τόνενες καρέκλες του µε πιστούς θαµώνες και καινούργιους θαυµαστές, φτιάχνοντας ζιβανόµελα συνοδεία ρεµπέτικων ακουσµάτων. Απέναντι είναι το µαγαζάκι Γαταπού, µε διακοσµητικά χειροτεχνήµατα, και παραδίπλα το Ant Comics, όπου αξίζει να µπείτε αν είστε αµετανόητοι φαν των κόµικ. Παραδίπλα, η πιτσαρία Passaggio 181 µε οκτώ διαφορετικά είδη πίτσας και το Τρελάδικο µε την όντως τρελή διακόσµηση και τα φοβερά ούζα. Στην ίδια σειρά το καφενείο Το Κάτι Τις, ιδανικό για µπίρα και ποικιλία τυριών.
Ο δρόµος της τέχνης και του κεφιού
Ξανά πίσω στην εκκλησία, µόνο που τώρα στρίβουµε δεξιά προς την οδό Φανερωµένης. Σε ένα παλιό διατηρητέο βρίσκουµε το Street Food Balcony, το οποίο ανοίγει νωρίς το απόγευµα, σερβίρει ωραία µπέργκερ και στέικ και το βράδυ παίζει ζωντανή µουσική µε εναλλασσόµενα γκρουπάκια νεαρών µουσικών. Δίπλα, το Στέκι της Λωξάντρας, από τα πιο παλιά του είδους µε νόστιµους ελληνικούς µεζέδες. Κι ακριβώς απέναντι το Πολιτιστικό Ίδρυµα της Τράπεζας Κυπρου. Στο υπέροχο αυτό κτίριο θα µάθετε πολλά µε µια επίσκεψη στο Μουσείο Ιστορίας της Κυπριακής Νοµισµατοκοπίας και θα εντυπωσιαστείτε από τα έργα σύγχρονης κυπριακής τέχνης που περιλαµβάνουν οι συλλογές του. Κι αφού χορτάσετε τέχνη, τότε «δικαιούστε» να γευτείτε κάτι πιο… χειροπιαστό, στο Πιάτσα Γουρουνάκι. Εδώ, όλα ψήνονται στα κάρβουνα, οι µερίδες είναι χορταστικές και οι γεύσεις αµιγώς ελληνικές. Αν πάλι προτιµάτε κάτι πιο ελαφρύ συνοδεία ζωντανής µουσικής, καθίστε στο Μουσικών Καφενείο, µε µικρό µεζέ, αλλά µεγάλο κέφι από Κύπριους µουσικούς.
Γύρω γύρω όλοι
Ο περιµετρικός περίπατος στην πλατεία κλείνει µε την οδό Μουσών, ένα πολύ στενό δροµάκι που βγάζει ξανά στα Τρία Φανάρια. Εδώ, το ενδιαφέρον εστιάζεται στη συνύπαρξη µαγαζιών περασµένων εποχών, µε τα σεντόνια και τις πετσέτες κουζίνας να κρέµονται στις βιτρίνες, µαζί µε µαγαζιά σύγχρονης αισθητικής πρότασης όπως το Staart Shop, ένα κατάστηµα µε χρηστικά αντικείµενα και έργα τέχνης ντόπιων δηµιουργών. Αυτή, όµως, είναι η Πλατεία Φανερωµένης. Το ξεκαθαρίσαµε από την αρχή: ένα µωσαϊκό παράξενων αντιφάσεων συµπυκνωµένων σε µικρά πλακόστρωτα δροµάκια…
